Amnestija je čin milosti države i kao takav treba da postoji u kaznenom sistemu svake zemlje i daje se u vanrednim okolnostima ili značajnim datumima za državu u suprotnom dezavuiše rad sudske vlasti. Iako je sam po sebi pozitivan jer oprašta dio kazne, u crnogorskim uslovima ovaj čin „darivanja“ nikada nije bio rezultat argumentovanog i racionalnog promišljanja i dijaloga svih zaintersovanih strana uz analizu objektivnih okolnosti.
Ovaj predlog Zakona o amnestiji, a čiji je formalni povod predlagača rasterećenje zatvorskog sistema i bezbijednost zatvorenika zbog epidemije Covida – 19 je pravnotehnički dobar, prvenstveno iz razloga jer se ne odnosi za sva krivična djela i da su iz njega izuzeta sva krivična djela koja po svojoj težini i uticaju na javno mnjenje imaju najveći značaj. Takođe iz njega su izuzeta lica koja su obuhvaćena predhodnom amnestijom i maksimalno oslobađanje od kazne je 15% kao i da za višestruke povratnike oslobađanje od kazne je 5%. Ono što zabrinjava momenat donošenja ovog zakona, procedura za njegovu izradu i pritiska na sudove koji će morati u najkraćem mogućem vremenu morati da obrade sve predmete i donesu rješenja kojim se utvrđuje procenat i vrijeme za koje se osuđeno lice oslobađa od izvršenja kazne.
Iako su se predlagači formalno pozvali na preporuke Savjeta Evrope i Evropskog komiteta za sprečavanje mučenja i nečovečnog ili ponižavajućeg postupanja ili kažnjavanja(CPT) od 20.03.2020.godine zbog pandemije Covida-19 i koji su naveli da “svi nadležni organi treba da ulože koncentrisane napore kako bi se pribjeglo alternativama lišenju slobode. Takav pristup je imperativan, posebno u situacijama pretrpanosti kapaciteta. Nadalje, organi vlasti bi trebali da a još više koriste alternative pritvoru,preinačenje kazni, raniji otpust i probaciju”. Međutim, lišenje slobode i pritvaranje lica je često primijenjeno tokom trajanja mjera, a da se nije uzelo u obzir da se cilj mogao postići nekim drugim mjerama kao na primjer odvođenjem kući lica koja bi se zatekla u blažem prekršaju, takođe primjenom instituta odloženog gonjenja ili kućnog pritvora. Cilj zakona, bar onaj koji se javno želi predstaviti, se mogao ostvariti boljom primjenom alterantivnih sankcija, koja bi sprijećila prenatrpanost zatvora, a pojedinci kojima su izrečene blaže krivične sankcije ne bi išli u zatvor.
Podsjećamo da je od nezavisnosti do sada Crna Gora imala četiri Zakona o amnestiji i to 2006., 2008., 2010., i 2013. godine, a posebno upada u oči da su sve predhodne amnestije poklapale sa izbornim ciklusima. Prva 2006. održali su se izbori i referendum, 2008. izbori za predsjednika Crne Gore, 2010. lokalni izbori u Podgorici i opštinama Bar, Bijelo Polje, Danilovgrad, Žabljak, Kolašin, Plav, Plužine, Pljevlja, Rožaje, Šavnik i Gusinje. Poslednji Zakon o amnestiji je usvojen u godini kada nije bilo izbora, na inicijativu SNP-a, kako ovaj zakon ne bi bio zloupotrijebljen kao za sve prethodne izbore. Podsjećamo da je predlog Zakona o amnestiji iz 2017.godine povučen iz procedure.
Zakon o amnestiji u svojoj suštini ne smije biti diskriminatorski. Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda sadrži akcesornu zabranu diskriminacije (koja se odnosi samo na prava zaštićena Konvencijom) po bilo kom osnovu, kao što su pol, rasa, boja kože, jezik, vjeroispovijest, političko ili drugo mišljenje, nacionalno ili socijalno porijeklo, veza s nekom nacionalnom manjinom, imovno stanje, rođenje li drugi status (član 14). Evropski sud za ljudska prava diskriminaciju, prema opštem pravilu iz svoje prakse, označava kao različit tretman istih ili sličnih slučajeva, kada za to nema razumnog i objektivnog opravdanja, odnosno, ako ne postoji legitiman cilj kome se teži ili ne postoji srazmjera (proporcionalnost) između cilja i načina na koji se ova legitimni cilj želi postići. Prema praksi Evropskog suda, ispitivanje diskriminatorskog karaktera nekog pravnog faktičkog akta(pa i amnestije) odvija se od ispitivanje utvrđivanja postojanja različitog normiranja iil postupanja prema licima u istim ili slicnim situacijama i postojanja eventualnog objektivnog i razumnog opravdanja za takvo razlikovanje.
Uz svo razumijevanje situacije vezane za epidemiju Korona virusom, usvajanje zakona o amnestiji se ne može pristupiti jednostrano i bez uključivanja sudstva, šire društvene zajednice, stručne javnosti i prije svega bez komunikacije sa oštećenim stranama. Hitnost ne znači da se ne trebaju sprovesti konsultacije. Zakonska rješenja moraju biti zasnovana prije svega na humanosti i potpunoj resocijalizaciji, pa stoga apelujemo na poslanike da ovaj Zakon ne usvoje, tim prije što je epidemija u polakom nestajanju, a slijedi nam izborna utakmica, pred koju ovakvi Zakoni ne bi bili u cilju slobodnog izražavanja volje građana.
Zoran Vujičić
Koordinator programa ljudskih pravai pravde
