Ove godine Crna Gora proslavlja 130. godina od usvajanja Opšteg imovinskog zakonika, koji je malenu balkansku državu iz dotadašnje anonimnosti upisao na mapu evropske jurisprudencije. Objavljivanjem OIZ, Crna Gora je odmah skrenula na sebe pažnju pravničkog svijeta, koji je odmah preveden na pet evropskih jezika: francuski – Pariz 1892.g., njemački – Berlin 1893.g., španski – Madrid 1891.g., italijanski – Spalato 1900.g. i ruski – Sankt Petersburg 1901.g. Poznat je po izvrsnom stilu i u norme uvodi termine koji su i danas uobičajeni pravni izrazi, npr: dobit, dobit na dobit, docnja, imaonik, imalac, nagodba, ništav, odložni uslov, održaj, oproštaj duga, ostavioc, oštećenik, štetnik, štićenik, udruženik itd. „Jezik zakona“, kaže Valtazar Bogišić, mora biti svakome shvatljiv i koliko je moguće konkretan, pri čemu treba izbjegavati sve zagonetke i narodu nejasne apstrakcije. Valtazar Bogišić je rodjen u Cavtatu. U svojoj bogatoj biografiji je izmedju ostalog bio i redovni profesor Univerziteta u Odesi. Predavao je Istoriju slovenskih prava, tačnije Istoriju slovenskih zakonodavstava pa je za Knaza Nikolu bio prirodno rješenje za kodifikaciju .Bogišić je 16 godina radio na OIZ, a metodologija je bila za to vrijeme napredna jer je ukrštao informacije iz anketa koja je sadržala preko 2000 pitanja o društvenim, životnim i pravnim odnosima i direktnu komunikaciju sa ljudima širom Crne Gore. Prisustvovao je radu Senata i nižih sudova. Paralelno sa ovim radom je izučavao rad komisije za izradu Njemačkog građanskog zakonika i vrsio konsultacije sa uglednim evropskim pravnicima. O Bogišiću i njegovom dijelu njemački pravnik Karlo Dikel kaže: „Bogišić je stvorio Zakonik koji se, mimo svih obzira na najbolje postojeće zakonike, može smatrati za najoriginalnije kodifikatorsko djelo.”
Iako je prošlo 130. godina od usvajanja OIZ Crna Gora kao da se bori sa sličnim izazovima i mogu se povući određene paralele. OIZ je usvojen deceniju nakon nezavisnosti, a deceniju nakon obnove nezavisnosti Crna Gora je ušla u izradu Kodifikacije građanskog prava. Ova kodifikacija je prva posle Opšteg imovinskog zakonika. Usvajanjem OIZ Crna Gora je tezila da se priblizi evropskoj jurisprudenciji. Crna Gora danas harmonizuje pravnu tekovinu sa EU kao uslov za pristupanje. Usvajanjem OIZ se ušlo u reformu sudstva i uvodjenjem novih sudova. Danas je crnogorsko pravosudje takodje u strukturnoj ali i opštoj reformi. Kada je usvojen OIZ Knjaz Nikola kao dominantna osoba je bila na vlasti skoro trideset godina, a danas 130 godina kasnije predsjednik DPS-a kao dominantna ličnost novije crnogorske istorije je na vlasti takodje skoro 30 godina.
I gdje smo danas u odnosu na vrijeme Valtazara Bogišića ključno je pitanje? Vremenska razlika je velika, ali brojni izazovi su i dalje veoma prisutni. Zato iz OIZ moramo povući brojne pouke o tome kako se pišu Zakoni u skladu sa društvenim potrebama, samopouzdanju donosioca odluka, dovođenju eksperata iz inostranstva koji će donijeti novi kvalitet, a ne kao što često gledamo koji su mnogo manje kvaliteni od onih sa kojim raspolažemo.
Na žalost, Bogišić, kao jedan od izvanjaca koji je najviše doprinio sazrijevanju našeg društva, ni približno nije dobio mjesto koje zaslužuje. Jedna ulica i bista ispred Pravnog fakulteta nijesu dovoljni. Zato i ovim putem apel donosiocima odluka na potrebu ne samo ugledanja na kvalitet eksperata koji utiču na naše reforme, već i način na koji sastavljaju zakone. Akademija i prvna struka bi morala ovu godinu značajnije da obilježi. Mediji bi morali da građanima približe mnogo više ulogu Bogišića u našoj istoriji.
Zoran Vujičić,
pravni savjetnik Građanske alijanse
