Drugi seminar Škole tranzicione pravde održan je u periodu od 25. do 27. novembra 2022 godine, uz podršku Ambasade Švajcarske Konfederacije u Republici Srbiji i u Crnoj Gori. Seminar je započet razgovorom sa polaznicima škole o tome kako je tekao proces prikupljanja podataka za njihove istraživačke priče. Polaznici su podijeljeni u tri grupe koji su radili na teme tri ratna zločina: Deportacije, Kaluđerski laz i Napad na Dubrovnik. Polaznici su uz instrukcije Milana Žugića, radili na prikupljanju informacija koje su relevantne za izradu njihovih istraživačkih priča, a koje uključuje istraživanje dostupne dokumentacije, intervjui i svjedočenja.
Prof. Pravnog fakulteta Univerziteta Mediteran, Miloš Vukčević, objasnio je polaznicima šta je to definicija genocida, koje zločine genocid uključuje, a u skladu sa Konvencijom o sprečavanju i kažnjavanju genocida iz 1948 godine. Prof. Vukčević je posebno naglasio u kojim je to situacijama moguće pokrenuti slučaj i dokazati genocid, odnosno, u slučaju kada je dokazivo da je onaj koji je počinio genocid imao namjeru da to i uradi. Takođe, odgovarajući na pitanja učesnika, govorio je i o razlici između odgovornosti države i individualne odgovornosti i na koji način se država može teretiti kao odgovorna za genocid.
O ratnom zločinu počinjenom u logoru Morinj 1991. godine, prisutnima je pričao gospodin Adrijan Vuksanović iz Hrvatske građanske inicjiative, navodeći da su ovo mjesto obilježila sistematska mučenja, te, sa druge strane, naveo i primjere humanog postupanja prema zatvorenicima ovog logora. Gospodin Vukasanović je naglasio da je neophodno da se Crna Gora suoči sa svojom ratnom prošlošću, te istakao prisutnima koliko je važno da i oni daju svoju doprinos u tom procesu.
Detaljno opisijući ratni zločin u Kaluđerskom lazu, odnosno, ubijanje albanskih civila 1990. godine, te navodeći konkretne primjere ljudi i kompletnih porodica koje su stradale, advokat Velija Murić je ostavio snažan utisak na polaznike Škole tranzicione pravde, koji su takođe mogli čuti i o sudskim procesima koji su se pokrenuli povodom ovog događaja. Tokom veoma interaktivnog predavanja, Velija Murić je ukazao na neophodnost da se prizna ovaj zločin i na taj način dobije pravda za sve žrtve.
O antiratnom pokretu u Crnoj Gori, koji predstavlja jednu od najpozitivnijih tekovina perioda 90-ih, govorio je Džemal Perović iz NVO Mogul. Danas smatramo da je antiratni pokret svoj primarni pokretač imao u Liberalnom savezu Crne Gore (LSCG) koji će oko sebe okupiti značajne političke, ali i civilne aktiviste. Džemal Perović govorio je kako je bilo suprotstaviti se zvaničnoj politici države tokom 90-ih i da je jedan od osnovnih ciljeva protesta tokom 90-ih bio smanjenje etničke distance, te nacionalne, vjerske i mržnje po drugim osnovama. Ipak, s obzirom na ozbiljnost stanja u Crnoj Gori po pitanju podjela u kojem se danas nalazimo, Džemal Perović nije zadovoljan učinkom kakav su tadašnji protesti imali na naše društvo.
Polaznici su zajedno sa novinarom i urednikom Milanom Žugićem nastavili rad na istraživačkim pričama (Deportacije, Kaluđerski laz i Napad na Dubrovnik), te dobili dodatne uputne kako da ih finaliziraju. Istraživačke priče biće objavljene na sajtu Građanske alijanse, te ponuđene medijima na objavljivanje, a takođe će se čuvati u arhivu Informaciono-dokumentacionog centra.
Alen Bajrović, sin ubijenoga i nikada pronađenoga Osma Bajrovica, žrtve ratnog zločina poznatog kao “Deportacije” koji se dogodio na teritoriji Crne Gore,govorio je o njegovom doživljaju, iskustvu i borbi, a vezano za pronalaženje njegovog oca. Alen je opisao situaciju od momenta zarobljavanja njegovog oca iz porodične kuće u Bijeloj, Herceg Novi i uzaludnim pokušajima njegove majke da pronađe bilo kakve informacije u Osmu Bajroviću. Na svaku njenu molbu, tadašnjoj policiji i nadležnim ministrstvima da je obavijeste o stanju njenog muža, nije dobijen niti jedan odgovor. Kada je odrastao, Alen Bajrović je počeo sa borbom za istinu kako bi pronašao svog oca, te je, ne ostvarujući nikakav rezultat, izrazio ogromno razočarenje u sudstvo i tužilaštvo, kriveći državu Crnu Goru za sve strahote koju je njegova porodica i sve ostale porodice preživjele. Ono čemu se Alen nada jeste da će dobiti presudu od Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu i na taj način dobiti predugo čekanu pravdu za svog oca, svoju porodicu i sve druge koji su bili žrtve ratnog zločina Deportacije, ali i drugih zločina.
Gospođa Ljupka Kovačević iz NVO ANIMA govorila je na temu feminističkog pristupa tranzicionoj pravdi, te o tome da se kroz razgovor o tranzicionoj pravdi rijetko govori o patnjama žena tokom ratnih dešavanja, koje nijesu na bojištu i o tome šta su one to sve preživljavale tokom rata. Gospođa Kovačević predatavila je ideju i samo osnivanje Ženskog suda koji se bavi nasiljem počinjenim tokom 90-ih godina. Svjedočenja žena pokazala su da postoji kontinuitet nepravdi i nasilja, počev od rata do postratnog perioda. Predstavljen je i film o radu Ženskog suda, u čijoj su izradi radile brojne organizacije iz regiona, a koji je prikazao različita svjedočanja žena vezano za ratna i poslijeratna dešavanja tokom 90-ih.
Dodjela sertifikata o uspješno završenoj Školi tranzicione pravde biće podijeljena učesnicima tokom decembra, kada će i predstaviti svoje istraživačke priče.
