Širom Evropske unije (EU) 9. maj se slavi kao Dan Evrope. Crna Gora je nakon dugih previranja, sumornih ratnih godina i erupcije šovinizma i vjerskog radikalizma, skoro pa jednoglasno okrenuta ka Evropi, i njenim liberalnim vrijednostima utemeljenim u kulturi ljudskih prava.
Nakon početnog entuzijazma procesa zvaničnih EU integracija, dolazi do obostranog zamora. S jedne strane, EU se kreće između unutrašnjih problema, frustracija zbog neadekvatnih rezultata procesa integracija i sve upitnije sposobnosti da se održi kao spoljnopolitički prioritet zapadnobalkanskih država. S druge strane, Crna Gora i dalje levitira između ukorijenjenih podjela koje ne dozvoljavaju suštinsko pomjeranje sa formalnih usvajanja evropskih standarda. Naime, građanski konsenzus postaje obična floskula kojom se brane državne tekovine protiv narastajućih nacionalnih i vjerskih podjela, i legitimiše odlaganje reformi neefikasnih državnih mehanizama. U tom kontekstu, dominantni cilj vladajućih krugova ostaje održavanje moći, umjesto da se fokus smjesti na podizanje kvaliteta i otvorenosti državnih mehanizama i resursa, čime bi se značajno smanjio prostor za djelovanje retrogradnih nacionalističkih alternativa. Konačno, umorno i podijeljeno civilno društvo – pod pritiscima političkih krugova, sve teže uspijeva da osvježi svoje veze sa običnim građanima, vodeći više računa o grantovima i domaćim šemama moći i uticaja, i nerijetko jutarnje časove provode kritikujući upravo one političke ili državne aktere, s kojima u popodnevnim časovima planiraju zajedničke projektne aktivnosti.
Da li neko može da krivi obične građane, koji sve više uviđaju elemente pozorišne predstave u odnosima onih koji plaćaju da zastupaju njihove interese i onih koji tvrde da djeluju u ime njihovih interesa, a sve iz altruističkih pobuda? Da li neko može da razumije obične građane, koji će najviše ispaštati zbog nadolazećih ekonomskih problema, koji se svakodnevno suočavaju sa neefikasnim državnim organima i birokratizovnim procedurama koje guše većinu slobodnih društvenih i privrednih inicijativa?
Na kraju, da li je već jasno da dosadašnje formalne izjave, nejasni izvještaji koje malo ko čita, a još manje ko sprovodi, beskrajni i nefokusirani okrugli stolovi – više nisu dovoljni? Da jednostavno ne nude rješenja problema, niti mobilišu obične građane, niti otvaraju prostor za debate koje su ovom društvu neophodne? Mudriji među nama će vrlo brzo uvidjeti sve ono što je COVID19 kriza izbacila na površinu – da narodu trebaju stručni i efikasni službenici, političari spremni da se dogovore među sobom zarad opšteg dobra, NVO aktivisti koji su na terenu među građanima, a ne u hotelskim salama…
Nama je danas potrebno jačanje vladavine prava, zaštite ljudskih prava, sloboda medija i izražavanja, izgradnja nezavisnih institucija i depolitizacija državnih organa, jačanje demokratskog pluralizma, unaprjeđenje borbe protiv korupcije i organizovanog kriminala. Takođe, kao i EU i Crna Gora se suočava sa brojnim izazovima poput pitanja migracija, bezbjednosti, ekonomskog razvoja i povezanosti sa državama regiona i regionalnog razvoja.
Isto tako, nama treba drugačija Evropa – efikasnija i složnija, svjesna svoje kulture i ideje ujedinjenog kontinenta, ali svjesna i svoje prošlosti i strahotnih uticaja autoritarnih, nacionalističkih i korporativnih tendencija, koje i danas ozbiljno prijete da uruše sistem vrijednosti na kom je EU izgrađena, a među kojima su prve mir i solidarnost.
Proslava Dana Evrope ove godine održava se nekoliko dana poslije samita u Zagrebu na kojem su još jednom izrečene sve prave riječi. Ovog puta bi mogli da ih svi zajedno počnemo i primjenjivati, kako bi na sljedećem samitu mogli da čujemo neke nove.
Jasno je što zapadnobalkanske zemlje moraju uraditi. Zbog svojih građana prvenstveno, kako bi na talasu efikasnih državnih akcija tokom COVID19 krize mogle da nastave jačanje javnog povjerenja.
S druge strane, EU mora da i svojim građanima objasni koristi članstva ujedinjenog Balkana u EU, od ekonomskih do kulturnih i političkih. U tom smislu, mogli bi za početak da mnogo bolje sagledaju kompleksnosti balkanskih zemalja i u njih šalju kadrove koji to mogu da shvate i aktivno doprinesu promjenama.
Put pred nama je pun izazova, zato u naredne godine moramo krenuti mnogo mudrije, sa konkretnim djelima. Ukoliko se to ne desi percepcija ujedinjene Evrope koja baštini vrijednosti tolerancije, poštovanja različitosti, ljudskih prava, vladavine prava, razvijene ekonomije neće biti izgubljena samo u društvima zemalja članica EU već i kandidata.
GA tim
