Međunarodni dan Roma, 8. april, prilika je da se podsjetimo u kakvom su položaju pripadnici romske i egipćanske populacije u Crnoj Gori, te da se decenijama nije ništa značajno uradilo kako bi se riješili brojni problemi sa kojima se ovi narodi susreću.
Romi i Egipćani u Crnoj Gori se i dalje suočavaju sa sistemskom diskriminacijom, siromaštvom, nepravdom i socijalnom isključenošću, za koje država već više decenija ne pronalazi rješenje. Zato je vrijeme da konačno pređe sa riječi na konkretna djela i da obezbijedi sva prava koja pripadnici romske i egipćanske populacije uživaju na osnovu Ustava Crne Gore, Zakona o strancima, kao i drugim pozitivno pravnim propisima Crne Gore.
Jedan od najvećih problema sa kojima se ova zajednica suočava, a iz kojeg proističu i mnogi drugi problemi, jeste diskriminacija, koja se manifestuje u različitim oblicima, uključujući socijalnu, ekonomsku i institucionalnu diskriminaciju. Njihov pristup obrazovanju je i dalje na veoma niskom nivou, gdje je i dalje prisutna visoka stopa “dropout-a”, odnosno, napuštanja škole djece u osnovnom obrazovanju, te veoma mali procenat mladih koji odlučuju nastaviti sa srednjoškolskim, a još rjeđe visokim obrazovanjem.
U pogledu zapošljavanja, Romi i Egipćani se i dalje susreću sa predrasudama i stereotipima na tržištu rada, što im veoma otežava pronalaženje posla. Suočavaju se sa lošim uslovima rada, niskim platama i ograničenim mogućnostima za napredovanje, a za njih su uglavnom rezervisana radna mjesta koja izazivaju teže fizičke poslove i rad u službama čistoće.
Naselja u kojima žive Romi i Egipćani u velikoj mjeri ne zadovoljovaju osnovne životne strandarde. U većini crnogorskih opština formirana su naselja koja su predodređena samo za pripadnike RE populacije, u kojima uglavnom objekti nijesu tvrde gradnje i koji su u cjelosti neuslovni za život. Ova naselja često nemaju osnovne infrastrukturne uslove poput vode, struje i sanitarnih sistema, koja na kraju dovode u rizik i njihove živote, kao što se nedavno desio tragičan slučaj požara u Baru, kada su tri osobe iz te zajednice izgubile život.
Tim Građanske alijanse se već petu godinu u kontinuitetu bori i zalaže za rješavanje pravnog statusa svim interno raseljenim, raseljenim licima, licima u riziku od apatridije kao i licima kojima je priznat status lica bez državljanstva u Crnoj Gori. Ovo činimo uz podršku kancelarije Viskog komeserijata ujedinjenih nacija (UNHCR) u okviru projekta pod nazivom „Pružanje besplatne pravne pomoći tražiocima azila, izbjeglicama i licima u riziku od apatridije u Crno Gori.” Važnost rješavanja pravnog statusa počiva na tome što bez riješenog pravnog statusa lica RE populacije nemaju pristup bilo kojem drugom pravu koje im stoji na raspologanju na osnovu svih zakonskih propisa.
U toku 2023. godine pravni tim Građanske alijanse je pružio besplatnu pravnu pomoć za 568 lica, dok je tokom iste godine za 39 interno raseljnih lica riješen pravni status, a za 106 lica koja su bila u riziku od apatrije riješen je pravni status. Zahvaljujući navedenim aktivnostima našeg tima, tokom 2023. godine ukupno 145 lica je riješilo pravni status, a na osnovu toga omogućen im je pristup setu drugih prava, a prvenstveno pravu na zdravstvenu zaštitu, pravo na rad, obrazovanje, socijalno i materjalno primanje kao i mnogim drugim pravima koja su predviđena pozitivno pravnim propisima. Takođe, u prva dva mjeseca 2024. godine riješili smo pravni status za ukupno 30 lica.
Nevedena statistika pokazuje napore koje smo uložili kako bi što veći broj lica koji dolazi iz RE populacije imao riješen pravni status. Međutim, i dalje i postoje lica koja nijesu prepoznata od strane pravnog sistema, zbog čega im je onemogućen pristup pravima koja njihov život čine dostojnim.
Zato, uzimajući u obzir i dalje veoma nezavidan položaj RE populacije u Crnoj Gori, pozivamo Vladu i sve odgovorne institucije da konačno krenu u konkretno rješavanje unapređenja njihovog položaja, te da sve inicijative, strategije i ostala dokumenta sprovedu u stvarna rješenja, gdje ćemo na djelu vidjeti da je stvoren inkluzivan i pravedan sistem koji će im omogućiti dostojanstven život u Crnoj Gori.
